Tematyka badawcza

Główne kierunki badań realizowanych w Pracowni Paleoekologii i Archeobotaniki dotyczą:

• przemian środowiska przyrodniczego pod wpływem czynników naturalnych i działalności człowieka u schyłku ostatniego zlodowacenia i w holocenie;
• rekonstrukcji lokalnych warunków osadnictwa oraz użytkowania roślin przez społeczności pradziejowe i historyczne, w oparciu o materiały zbierane bezpośrednio na stanowiskach archeologicznych.

Podstawowe metody wykorzystywane w naszym zespole to analiza pyłkowa z uwzględnieniem mikrofosyliów pozapyłkowych (non-pollen palynomorphs), analiza szczątków makroskopowych roślin oraz analizy niektórych grup fauny zachowanych w różnych typach osadów naturalnych oraz na stanowiskach archeologicznych.

Dysponujemy wysokiej klasy specjalistycznymi laboratoriami i sprzętem optycznym oraz kolekcjami porównawczymi: palinologiczną (PRefSColl-UGDA) i karpologiczną (CRefColl-UGDA). Współpraca z innymi zespołami na Uniwersytecie Gdańskim i poza nim, umożliwia poszerzanie zakresu metod niezbędnych w rozwiązywaniu poszczególnych problemów badawczych.  

W ostatnich latach nasze badania paleoekologiczne koncentrują się głównie na różnych aspektach przemian środowiska przyrodniczego w kraju (Pomorzu, Puszcza Białowieska), jak i za granicą (Syberia) gdzie powstają opracowania nowych stanowisk, niezbędne dla dalszych syntetycznych opracowań dotyczących m. in. dynamiki osadnictwa pradziejowego i historycznego oraz wpływu zmian demograficznych na szatę roślinną północnej Polski, a także reakcji ekosystemów wodno-bagiennych na zmiany klimatu.

Bierzemy udział w interdyscyplinarnych projektach, w których zmiany w szacie roślinnej są elementem badań dotyczących zmian demograficznych i rozwoju gospodarczego w różnych okresach pradziejów. Mamy swój udział w międzynarodowych, interdyscyplinarnych projektach, których celem jest rekonstrukcja zmian pokrywy roślinnej (krajobrazu) Europy i wykorzystanie tych danych jako elementu m. in. w modelowaniu paleoklimatycznym, a także w pracach dotyczących historii pożarów w Europie. W dorobku Pracowni jest też istotny udział w publikacjach dotyczących lokalizacji refugiów glacjalnych, ewolucji zasięgów geograficznych i dynamiki populacji wybranych taksonów roślin u schyłku ostatniego zlodowacenia i w holocenie.  Prace prezentują nowoczesne podejście do interdyscyplinarnych badań paleoekologiczno-archeologicznych, które dzięki integracji metod i wysokiej rozdzielczości analiz przyczyniły się do opisania aktywności różnych grup kulturowych w przeszłości.

Uczestniczymy w międzynarodowych projektach (Pollen Monitoring Programme, Modern Pollen Database Project) dotyczących budowania podstaw do ilościowych rekonstrukcji zmian w szacie roślinnej i klimacie w oparciu o dane palinologiczne, współpracując z europejskimi bazami danych gromadzącymi wyniki badań nad współczesnym opadem pyłku w różnych strefach geograficznych i w różnych typach krajobrazu. Stały monitoring rocznego opadu pyłku prowadzimy na 20 stanowiskach na Pojezierzu Kaszubskim (od 2003 roku) i w Puszczy Białowieskiej (od 2010 roku), a prace dotyczące relacji między składem i strukturą zbiorowisk roślinnych w Białowieskim Parku Narodowym, a palinologiczną zawartością próbek powierzchniowych z tego terenu, pozwoliły na określenia produktywności pyłkowej (pollen productivity estimates, PPE) dla ważniejszych taksonów drzew, w warunkach lasu naturalnego. Przez 18 lat prowadziliśmy w Gdańsku monitoring aerobiologiczny przy pomocy aparatu volumetrycznego (aparat Burkarda). Zarchiwizowane odczyty oraz preparaty są częścią naszych baz danych (AEROBIOL-UGDA).   

Bardzo istotnym kierunkiem naszych badań jest współpraca z archeologami bezpośrednio na stanowiskach archeologicznych (archeobotanika). Wyniki analiz botanicznych wsparte danymi archeologicznymi, historycznymi i etnograficznymi są źródłem informacji na temat rozwoju gospodarczego i różnych aspektów rozwoju kulturowego człowieka w przeszłości oraz jego relacji ze środowiskiem przyrodniczym. Badania te również wspierają archeologów w ustalaniu funkcjonalnego zróżnicowania w obrębie stanowisk, genezy obiektów, czy warstw kulturowych. Największy zakres dotychczasowych badań dotyczy obszaru historycznego Gdańska, Kołobrzegu, Elbląga i Wolina, jednak pracujemy także na wielu innych stanowiskach zróżnicowanych pod względem chronologicznym (od mezolitu po czasy nowożytne). W ostatnich latach prowadzimy również badania archeobotaniczne poza granicami kraju – w Libanie, Sudanie, Tunezji, Gruzji, na Łotwie i w Estonii. Ich celem jest przede wszystkim dostarczenie danych w zakresie warunków środowiska w okresie funkcjonowania poszczególnych stanowisk oraz informacji na temat użytkowania roślin. Dane archeobotaniczne są archiwizowane w bazie danych (ARCHBOT-UGDA DATABASE).
 
Pracownia Paleoekologii i Archeobotaniki organizuje warsztaty z zakresu paleoekologii i archeobotaniki, prowadzi działalność popularyzatorską i dydaktyczną na różnych poziomach nauczania.